Mâm ngũ quả ngày Tết không chỉ là nét đẹp truyền thống trong văn hóa Việt Nam mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về sự sung túc, bình an và thịnh vượng. Với mỗi vùng miền, cách bày trí và lựa chọn trái cây có sự khác biệt, nhưng đều thể hiện mong ước một năm mới nhiều may mắn, hạnh phúc. Vậy ý nghĩa của mâm ngũ quả ngày Tết là gì? Cùng Co.op Online tìm hiểu nguồn gốc, cách chọn và sắp xếp mâm ngũ quả sao cho đúng phong tục và hợp phong thủy trong bài viết dưới đây.
Mâm ngũ quả ngày Tết là gì?
Mâm ngũ quả là một kiểu mâm trái cây truyền thống của người Việt, bao gồm khoảng năm loại quả khác nhau và thường được trưng bày trong dịp Tết Nguyên Đán. Mâm này thường được đặt trên bàn thờ tổ tiên hoặc bàn tiếp khách để tỏ lòng thành kính và chúc tụng. Mỗi loại quả trong mâm ngũ quả không chỉ có tên gọi và màu sắc đặc trưng, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện mong muốn và lời chúc của gia chủ. Ngày nay, mâm ngũ quả không chỉ là biểu tượng tâm linh mà còn là một phần trang trí đẹp mắt trong không gian Tết, góp phần làm cho không khí ngày lễ thêm phần ý nghĩa và tươi mới.
Sự khác nhau giữa mâm ngũ quả 3 miền
Mâm ngũ quả miền Bắc
Với người dân miền Bắc, mâm ngũ quả trong dịp Tết không thể thiếu các loại trái cây mang đầy đủ màu sắc tượng trưng cho Ngũ Hành theo quan niệm phương Đông, bao gồm Kim (màu trắng), Mộc (màu xanh lá), Thủy (màu đen), Hỏa (màu đỏ) và Thổ (màu vàng). Mâm ngũ quả này thường được trang trí với những loại quả như chuối xanh, bưởi, phật thủ, hồng, quất, sung, dứa,… Tất cả các loại trái cây này không chỉ đa dạng về màu sắc mà còn phải hòa quyện với nhau một cách hài hòa, tạo nên vẻ đẹp bắt mắt và ý nghĩa sâu sắc.
- Chuối: Chuối xanh mang ý nghĩa tượng trưng cho sự quây quần, ấm áp trong những ngày Tết sum họp.
- Bưởi: Với sắc vàng rực rỡ, bưởi đại diện cho tài lộc và may mắn. Ngoài ra, bạn cũng có thể chọn quả phật thủ để thay thế, mang đến ý nghĩa tương tự.
- Quất, hồng hoặc ớt đỏ: Những loại quả này thể hiện sự thịnh vượng, may mắn và thành công trong năm mới.
- Dứa: Biểu trưng cho mong muốn một năm an lành, hạnh phúc và tràn đầy phúc lộc.
Ngoài ra, người miền Bắc thường tránh chọn các loại trái cây có gai nhọn, mùi mạnh hoặc vỏ thô ráp vì họ tin rằng những loại quả này sẽ đem lại xui xẻo cho gia đình. Các loại quả trên mâm cúng cũng được chọn theo số lẻ và thường được sắp xếp xen kẽ nhau.
Mâm ngũ quả ngày Tết của người Bắc thường được sắp xếp theo kiểu truyền thống với nải chuối xanh đặt ở dưới cùng, tạo nền cho các loại quả khác. Trái bưởi, phật thủ hoặc mãng cầu sẽ được đặt ở vị trí trung tâm. Xung quanh đó là các loại quả nhỏ như đào, hồng, quýt, táo. Cuối cùng, những khoảng trống sẽ được lấp đầy bằng quất hoặc ớt đỏ.
Mâm ngũ quả miền Trung
Miền Trung, với đặc thù khí hậu khắc nghiệt, thường xuyên đối mặt với thiên tai như bão lũ và hạn hán, khiến cho sự đa dạng của các loại trái cây ở đây không phong phú như các vùng khác. Vì vậy, mâm ngũ quả trong dịp Tết tại miền Trung thường mang nét đơn giản, kết hợp giữa đặc trưng của hai miền Bắc và Nam. Ý nghĩa của mâm ngũ quả miền Trung thường có:
- Cam: Tượng trưng cho may mắn và thành công trong cuộc sống.
- Dừa: Hàm ý về sự đủ đầy, không thiếu thốn.
- Chuối: Biểu trưng cho sự bao bọc, che chở và phúc lộc dồi dào.
- Xoài: Mong muốn có cuộc sống sung túc, chi tiêu hợp lý.
- Đu đủ: Đem lại ý nghĩa về sự no đủ, thịnh vượng.
- Quýt: Đại diện cho sự thành công và phát đạt.
Bên cạnh đó, cách bày trí mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Trung khá giản dị và không quá cầu kỳ. Những loại quả có kích thước lớn, nặng sẽ được đặt ở phía dưới, trong khi các loại quả nhỏ hơn được sắp xếp xen kẽ để tạo sự cân đối và hài hòa.
Mâm ngũ quả miền Nam
Mâm ngũ quả miền Nam thường không chú trọng vào sự đa dạng màu sắc như ở Bắc và Trung, mà chủ yếu chọn các loại quả dựa trên cách phát âm với ý nghĩa đặc biệt. Ví dụ, người dân Nam Bộ thường chọn quả có phát âm hợp với câu “cầu sung vừa đủ xài” và có thể thêm trái dứa để tượng trưng cho sự kiên cố, vững chãi, đồng thời thể hiện mong muốn con cháu đông đúc.
Ngoài ra, họ cũng tránh chọn những loại quả có phát âm mang ý nghĩa không tốt, như lê (lê lết, dễ thất bại), chuối (chúi nhủi, không phát đạt), quýt (quýt làm cam chịu), táo (còn gọi là “bom”), và sầu riêng (mang ý nghĩa buồn bã).
Để thể hiện mong ước về một năm mới sung túc, ấm no và tràn đầy đủ đầy, người miền Nam thường chuẩn bị mâm ngũ quả ngày Tết với những loại trái cây quen thuộc như:
- Mãng cầu: Tượng trưng cho lời chúc an lành, tốt đẹp.
- Sung: Biểu thị ước nguyện cho một năm đầy đủ và thịnh vượng.
- Dừa: Mang thông điệp về sự đầy đủ, đủ dùng mà không thiếu thốn.
- Đu đủ: Mỗi quả đu đủ là hình ảnh của sự dư dả và phát triển.
- Xoài: Mang đến ý nghĩa một năm không thiếu thốn, đầy đủ đủ đầy.
- Dưa hấu: Thường xuất hiện trong mâm ngũ quả miền Nam, hai quả dưa hấu biểu trưng cho sự trọn vẹn và viên mãn.
Theo truyền thống của người miền Nam, mâm ngũ quả được xếp theo cách đặc biệt, với các quả lớn, nặng và màu xanh sẽ được đặt ở dưới cùng. Các loại quả chín, nhỏ hơn được sắp xếp một cách hài hòa, xen kẽ trên mặt mâm. Đặc biệt, mâm ngũ quả thường được trang trí theo hình dáng một ngọn tháp, với hai quả dưa hấu tươi ngon nằm hai bên tạo điểm nhấn nổi bật.
Những kiêng kỵ khi chưng mâm ngũ quả ngày Tết
Khi chưng mâm ngũ quả ngày Tết, có một số điều kiêng kỵ cần tránh để đảm bảo may mắn, tài lộc và tránh xui rủi. Dưới đây là những kiêng kỵ quan trọng:
- Không dùng quả giả: Dù quả giả có thể đẹp, bền lâu nhưng chúng mang ý nghĩa không may mắn, tượng trưng cho sự giả dối, thiếu chân thành.
- Tránh dùng trái héo, dập nát: Những loại quả đã héo, dập hoặc thối tượng trưng cho sự suy tàn, xui xẻo và kém may mắn trong năm mới.
- Không chưng những loại quả có ý nghĩa xấu:
- Lê: Gắn liền với từ “ly” (chia ly, xa cách).
- Cam, quýt: Ở miền Bắc, người ta tránh chưng cam vì có câu “quýt làm cam chịu”, sợ gặp điều không may.
- Chuối (ở miền Nam): Phát âm gần với “chúi nhủi” (chỉ sự đi xuống, khó khăn).
- Sung khô, nứt vỏ: Biểu tượng của sự hao tài, mất mát.
- Không sắp xếp mâm ngũ quả lộn xộn, thiếu sự hài hòa: Mâm ngũ quả nên có sự cân đối giữa màu sắc, kích thước và ý nghĩa của từng loại quả. Tránh đặt quả nặng đè lên quả mềm hoặc để khoảng trống quá nhiều làm mất đi sự đầy đặn, sung túc.
- Kiêng rửa quả trước khi chưng: Rửa quả trước khi chưng có thể làm quả nhanh hỏng, héo hoặc bị nứt vỏ, giảm đi ý nghĩa tốt đẹp của mâm ngũ quả. Thay vào đó, chỉ nên dùng khăn khô lau sạch bụi bẩn.
- Tránh thiếu đủ 5 loại quả: Mâm ngũ quả tượng trưng cho ngũ hành (Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ), nên nếu thiếu một loại sẽ mất đi sự cân bằng, ảnh hưởng đến tài lộc.
- Không chọn sai loại quả theo vùng miền: Mỗi vùng miền có cách bày mâm ngũ quả riêng, cần chọn đúng loại quả phù hợp với phong tục và quan niệm địa phương. Ví dụ:
- Miền Bắc thường chưng chuối, bưởi, hồng, quýt, đào.
- Miền Nam kiêng chuối, thay vào đó là mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung (với ý nghĩa “Cầu dừa đủ xài sung”).
Mâm ngũ quả ngày Tết không chỉ tô điểm cho không gian ngày xuân thêm rực rỡ mà còn chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc về tài lộc, sức khỏe và bình an. Mỗi loại quả được chọn đều mang theo lời chúc tốt đẹp, thể hiện ước mong về một năm mới an khang, thịnh vượng. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn ý nghĩa của mâm ngũ quả ngày Tết để chuẩn bị một mâm cúng thật ý nghĩa cho gia đình. Chúc bạn đón một mùa Tết sum vầy, trọn vẹn yêu thương!
